Yapay zekânın gelişmesi, makine öğrenimi teknolojilerinin ilerlemesi, kullanıcıların daha fazla özgürlük ve özerklik arayışında olması internetin de çehresini değiştiriyor. Web 1.0 ve 2.0'dan sonra geliştirilmeye devam eden Web 3.0; güvenliğe, gizliliğe, bireye ve kullanıcı deneyimine büyük önem veriyor. Bunu yaparken Blockchain gibi yeni nesil teknolojileri kullanıyor ve tüm dünyada işlem yapılmasına olanak tanıyan kripto para birimlerine odaklanıyor. Peki, tam olarak Web 3.0 nedir ve Web 3.0 örnekleri nelerdir? Gelin, Web 3.0'a dair merak uyandıran tüm detaylara birlikte göz atalım.
Web 3.0 Nedir ve Nasıl Tanımlanır?
Birçok internet kullanıcısı, "Web 3.0 teknolojisi nedir?" sorusunun cevabını merak ediyor. Eğer siz de onlardan biriyseniz sorunuza kısaca yanıt verelim. Web 3.0 ya da kısaca Web 3, gelişmekte olan ve henüz son hâlini almayan yeni nesil internet altyapısı olarak tanımlanabilir.
Web 3.0; merkeziyetsiz, kullanıcı faydasına odaklı, akıllı, erişilebilir ve özerktir. Dağıtılmış defter gibi Web 3.0 araçlarını kullanır, anlamsal web ve yapay zekâdan temel alarak geliştirilir. Web 3'te veriler merkezî olmayan şekilde saklanır. Bu sayede hem insanlar hem robotlar tüm verilere ulaşabilir.
Web 3.0'da, Web 2.0 ve 1.0'dan farklı olarak bir merkezî web sunucusu bulunmaz. Veriler merkezî bir sunucu yerine dağıtılmış bir ağdaki çok sayıda düğüm tarafından sürdürülür. Kullanıcılar bilgilerinin ve oluşturdukları içeriklerin mülkiyetlerini koruyabilirler. Aracılara bağlı kalmadan ve bilgi paylaşmadan satış ve değiş tokuş yapabilirler. Bir web sitesinde oturum açmak istediklerinde çevrim içi kimliklerini kaydetmek zorunda kalmazlar.
Web 3.0'ın Özellikleri
Web 3.0'ın tanımını yaptığımıza göre kavramı daha anlaşılır hâle getirmek için özelliklerine de kısaca göz atalım:
Merkezî Değildir
Daha önce de belirttiğimiz gibi Web 3.0, merkezî değildir. Uygulamalar ve hizmetler merkezî bir otoriteye bağlı olmadan dağıtılmış bir yaklaşımla sunulur. Bu yaklaşımda farklı kuruluşlar temel bir altyapıya sahip olabilir. Kullanıcılar kuruluşa değil, doğrudan depo sağlayıcısına ödeme yaparak uygulama ve hizmetlere erişim sağlayabilir. Örneğin Web 3'te arama motorlarına ihtiyaç duymazsınız. İnternetin parçalarına sahip bireyler olarak doğrudan kontrol olanağına erişirsiniz.
Farklı olarak herhangi bir alım satım işleminde bir bankanın aracılığına gereksinim duymazsınız. Herhangi bir otorite olmadan doğrudan yapmak istediğiniz işlemi gerçekleştirirsiniz. Bu merkeziyetsizlik de kullanıcı hareketlerini durmadan takip eden ve veri toplayan büyük platformların (otoritelerin) ortadan kalkmasına sebep olabilir. Kullanıcıların özgürleşmesiyle internet sansürsüz, şeffaf ve erişilebilir hâle gelebilir.
Örtülü Güven Vadeder
Web 3.0'da tüm veriler birbirinden farklı konumlarda depolanır. Yani web'in diğer sürümlerinde herhangi bir bilgiye ulaşmak için bir tane adres girmeniz gerekirken burada bilgiye doğrudan ulaşmak mümkündür. Temel anlamda Web 3.0 zincirleme bir sisteme dayanır diyebiliriz. Bilgiler bloklara tutarlı biçimde depolanır. Blokta değişiklik yapılmaya çalışıldığında o veriye zincirleme bağlı olan blokların birçoğunda değişiklik yapılması gerekir.
Böyle değişikliklerin yapılabilmesi için geniş ağda büyük bir fikir birliği sağlanması şarttır. Yani değişim oldukça güçtür. İşlemlerin güvenirliğini sağlamak için de kriptografiden yararlanılır. Bu da kötü niyetle kullanıcı bilgilerine erişimi ve manipülasyonu ortadan kaldırabilir.
Web 3.0'ın, merkezî versiyonlarına göre güvenirliğini anlamak için bir merkezî hizmet sağlayıcısının kullanıcı verilerini çaldırıldığı haberini hatırlayabilirsiniz. Web 3'te hiçbir sağlayıcı kullanıcı verilerini elinde bu şekilde tutamayacağından (vurguladığımız gibi merkezî bir sağlayıcının olmayışı bunu sağlar) ve her kullanıcı kendi özerkliğine sahip olduğundan böyle bir durumun yaşanması çok zor.
Yapay Zekâyı Kullanır
Web 3 teknolojilerinin büyük ölçüde yapay zekâ tarafından desteklenmesi planlanır. Bu da insanların ve bilgisayarların metin, ses ve diğer arayüzler aracılığıyla iş birliği yapmasını sağlar. Böylece Web 3 tüm bilgileri insan gibi anlayabilir, insanların öğrenme şeklini taklit edebilir, tahmin ve yargıda bulanabilir. Yani Web 3.0'ın yapay zekâ ve otonom teknolojilerle çok daha sezgisel olması amaçlanır.
Birlikte Çalışabilirliği Hedefler
Web 3.0'ın amaçlarından biri de çeşitli teknolojiler arasında bağlantı kurmaktır. Bu sayede veri akışı farklı platformlar arasında aracılar olmadan gerçekleştirilebilir. Kullanıcılar bir hizmetten diğerine kolayca geçiş sağlayabilir. Ayrıca bu özellik web erişimini alışık olduğumuz sınırların da ötesine taşır. Mesela kripto para teknolojileri sayesinde coğrafi ya da politik sınırlamalara takılmadan işlem yapmak son derece kolaydır.
Web 3.0'ın Finansal Hizmetlere Etkisi Nedir?
Web 3.0 teknolojisi yakın zamanda geleneksel bankaları ve diğer alışık olduğumuz finans kurumlarını geride bırakabilir. Bunlar yerine yeni bankacılık modellerini ortaya çıkarabilir. Günümüzde hayata geçen bu yeni sistemlerden biri; kripto tabanlı, güvenli dağıtılmış defterlere dayanan yeni bir finansal sistem olarak tanımlanan Decentralized Finance (DeFi) yani Merkezî Olmayan Finans'tır.
Merkezî Olmayan Finans (DeFi)
DeFi sayesinde bireyler birbirleriyle doğrudan ticaret yapabilir, dijital cüzdanlara para gönderip alabilir, borç verebilirler. Hisse senedi alım satımı yapabilirler. Yani kısaca DeFi, geleneksel finansal işlemlerin merkezî otorite ve düzenlemeler olmadan akıllı sözleşmelerin çatısı altında gerçekleştirilmesidir.
DeFi'nin en önemli özelliği daha adil bir finansal sistem vadetmesi olabilir. Dünya üzerinde geleneksel bankacılık sistemlerine erişim hakkı bulunmayan ya da bankalar tarafından reddedilen kişiler de DeFi üzerinden işlem yapabilir. Bunun için tek ihtiyaç internete erişim sağlamak. Bürokrasiyi ve zaman kaybını da ortadan kaldıran sistemin en büyük dezavantajı ise tüketiciye geleneksel sistem kadar güvence sunamaması.
Geleneksel Bankaların Blockchain Entegrasyonu
Web 3.0'ın gelişimi yalnızca DeFi gibi sistemleri yaratmakla kalmadı. Geleneksel finans kurumlarının daha sonra detaylı şekilde bahsedeceğimiz Blockchain teknolojilerini geleneksel bankacılık sistemlerine entegre etmesini de sağladı.
Buna en iyi örnek olarak Ripple'ı vermemiz mümkün. Blockchain tabanlı para transfer ağı olan Ripple, kendi para birimi XRP'ye sahip. Ripple; devlet destekli para primleri, altın ve kripto para birimleri arasındaki para transferini kolaylaştırıyor. Birçok bankanın Ripple'ı sistemlerine entegre ettiğini görüyoruz. Yakın gelecekte de daha fazla bankanın ve kurumun Ripple ve benzeri uygulamalara kendi bünyesinde yer vermesini bekleyebiliriz.
Akıllı Sözleşmeler ve Otomatikleşen Finansal İşlemler
İnternet üzerinden bir cep telefonu aldığınızı hayal edelim. Böyle bir durumda ödeme işlemini doğrudan online mağazaya yapamazsınız. Mağaza bir ödeme sağlayıcısıyla anlaşır ve sağlayıcı sizden aldığı parayı belli bir komisyon aldıktan sonra mağaza hesabına aktarır. Yani arka planda bir aracı kuruluş rol oynar.
Web 3'ün tanımından itibaren merkeziyetsizliğin dolayısıyla otorite ve aracıların sistem dışı olduğunun altını çizdik. "Peki, aracılar ya da otoriteler olmadan aynı işlem Web 3 üzerinden gerçekleştirilmek istenirse ne olacak?" diye sormanız muhtemel. İşte bu noktada devreye akıllı sözleşmeler girer.
Akıllı sözleşmeler âdeta bir otomatik aracı ya da dijital noter gibi çalışır. Kurallar ise kodlarla belirlenir. Böylece akıllı sözleşmeler finansal işlemleri hem şeffaflaştırır hem otomatikleştirmiş olur. Dilerseniz akıllı sözleşmelerin süreci nasıl otomatik hâle getirdiğini anlamak için tekrar telefon örneğine dönelim.
Online mağaza tarafından en baştan satışa ilişkin tüm koşullar bir akıllı sözleşmeyle belirlenir. Sözleşme, Web 3'ün yapısı gereği değiştirilemez ve topluluğa açıktır. Satın alma işleminizi gerçekleştirdiğinizde ödemeniz akıllı sözleşmeye aktarılır. Ödeme onaylandığı an sipariş durumu ve mağaza envanteri otomatik olarak güncellenir. Sözleşme uyarınca lojistik departmanına telefonun kargoya verilmesi talebi iletilir. Ürünün alıcıya iletilmesinden sonra teslimat onaylanarak ödeme online mağazaya yönlendirilir.
Yani kendi başına çalışan akıllı sözleşme sayesinde her şey aracısız, otomatik ve hızlıdır. Tüm DeFi sisteminde de şartları önceden belirlenmiş ve herkese açık akıllı sözleşmelerle işlemler gerçekleşir.
Web 3.0'ın Müşteri Deneyimi Üzerindeki Etkileri Nelerdir?
Yeni nesil internet sürümü Web 3'ün finansal işlemleri nasıl etkileyebileceğine yakından baktığımıza göre dilerseniz şimdi de müşteri deneyimini nasıl değiştirebileceğini inceleyelim:
- Yüksek Güvenlik ve Gizlilik: Web 3'te finansal işlemlerin kodlarla destekli akıllı sözleşmeler sayesinde partnerler arasında doğrudan gerçekleştiğini açıklamıştık. Bu da geleneksel işlemlere göre daha fazla güvenlik ve gizlilik vadeder.
- Deneyimlerin Kişiselleştirilebilmesi: Web 3.0 uygulamaları (dApp'ler) müşterilerin davranışlarına ve tercihlerine göre kişiselleştirilebilir. Bu özellik müşterilere bireysel ihtiyaçlara daha iyi odaklanan kişiselleştirilmiş bir deneyim yaşatabilir.
- Hızlı ve Şeffaf: Üçüncü tarafların ya da düzenleyici kuruluşların sistemde bulunmaması, resmî protokolleri ortadan kaldırır. Bu sayede kullanıcılar işlemlerini çok daha hızlı ve şeffaf biçimde gerçekleştirebilirler.
- Daha Yüksek Etkileşim: Web 3.0 teknolojisi sayesinde müşteriler etkileşimlerini artırabilir. Böylece işletme müşterilerle daha fazla iletişim kurabilir.
Blockchain ve Kripto Para Birimleri ile Web 3.0 Arasındaki İlişki Nedir?
Web 3.0, Blockchain ve kripto para birimleri arasında ilk bakışta bağlantı kurmakta zorlanıyor olabilirsiniz. Ancak üç teknolojik kavramın birbiriyle yakından ilişkili olduğunu söyleyebiliriz. Gelin, bu ilişkiyi incelemeye başlamadan önce Blockchain ve kripto para birimlerinin ne olduğuna bir bakalım.
Kripto Para Birimleri: Kriptografi yani şifreleme algoritmaları kullanılarak güvenliği sağlanan sanal ya da dijital para birimine kripto para birimleri denir. Kripto para birimleri güvenilir ve şeffaftır. Ayrıca merkezî değildir. Hemen hepimizin bildiği Bitcoin, Litecoin ve Ethereum; en popüler kripto para birimleri arasında yer alır. Kripto paraların kullanılabilmesi için yine dijital olan bir kripto para cüzdanına ihtiyacınız olur.
Blockchain: Blockchain; merkezî olmayan, güvenilir, şeffaf ve değişmez bir defter teknolojisidir. Gelişmiş bir veri tabanı mekanizması olan Blockchain'deki tüm veriler dijital olarak birbirine bağlı bloklarda depolanır. Ağdaki tüm kişilerin onayı olmaksızın hiçbir değişiklik yapılamadığından güvenliği tesis etmek için bir otoriteye ihtiyaç duyulmasının önüne geçer. Bu teknoloji; medyadan finansa, enerjiden perakendeye kadar birçok sektörde kullanılabilir. Hem maddi hem patent, telif hakkı gibi gayrimaddi varlıkların takibi için tercih edilebilir.
Şimdi gelelim bahsettiğimiz kavramlar arasındaki ilişkiye. Kripto para birimlerinin temelini Blockchain teknolojisi oluşturur. Yani kripto paralarla yapılan tüm işlemler Blockchain bloklarında depolanır. Örneğin kripto para alımı ya da satışı yapmak isterseniz yapacağınız tüm işlemleri Blockchain teknolojisini kullanarak gerçekleştirmiş olursunuz.
Blockchain sayesinde kripto işlemlerde şeffaflık sağlanırken satıcıların finansal bilgileri ve kimlikleri de korunur. Daha önce tanımını yaptığımız Web 3.0 da Blockchain ve onun gibi merkezî olmayan teknolojilerin üzerine inşa edilir. Ayrıca birçok Web 3 protokolü, kripto paralar ve özellikle Bitcoin'e oldukça bağlıdır. Çünkü Web 3'teki birçok işlem kripto para aracılığıyla gerçekleşir.
Güvenlik ve Gizlilik: Web 3.0 Çağında Nasıl Yönetilir?
Web 3.0'da güvenlik ve gizliliğin ne denli önemli olduğundan, bunu sağlamak için Blockchain gibi teknolojilerin kullanıldığından uzun uzadıya bahsettik. Ancak unutmamamız gereken en önemli noktalardan biri, henüz Web 3'ün yeni yeni geliştiriliyor olduğu.
Buna bağlı olarak DeFi'nin, DApps'lerin ve diğer Web 3.0 araçlarının önünde uzun bir yol olduğu kesin. Bu nedenle her ekosistemde olduğu gibi Web 3.0 ve Web 3.0 projelerinde de güvenlik ya da gizlilik sorunları söz konusu olabilir. Ancak bazı noktalara dikkat ederek yeni internet sistemi çerçevesinde kişisel güvenlik ve gizliliğinizi koruyabilirsiniz. Bunun için şunları değerlendirebilirsiniz:
- Web 3 ekosisteminde mal varlıklarınızı ve verilerinizi güvende tutmak için yapabileceğiniz en önemli şey, bu alanla ilgili bilgi düzeyinizi artırmaktır. Böylece kendinizi riske sokacak davranışlardan kaçınmış olursunuz.
- Güçlü ve sadece sizin bildiğiniz şifreleri kullanmalısınız. Dilerseniz şifreleriniz için donanım cüzdanlarını da tercih edebilirsiniz. Donanım cüzdanları, özel anahtar ya da şifrelerinizi çevrim dışı olarak saklayan fiziksel cüzdanlardır.
- Yalnızca güvenliğinden emin olduğunuz, topluluğun kullanımına açık olmayan cihazlardan internete giriş yapmalısınız.
- Akıllı sözleşmeleri kullanacağınız zaman sözleşme detaylarına dikkatli biçimde bakmalısınız. Bir işletme olarak akıllı sözleşmeleri kullanacaksanız bunların çok iyi kodlanmasına özen göstermelisiniz. Kötü ya da yetersiz kodlanan sözleşmelerinizin hacklenebileceğini unutmamalısınız.
- Dijital kimlik bilgilerinizi, kripto cüzdanlarınızı etkili ve doğru bir şekilde yönetmeyi öğrenmelisiniz. Sistem üzerinde yapılan her değişikliğin tüm kullanıcılar tarafından görülebildiğini söylemiştik. Örneğin bir kullanıcı yanlışlıkla kendi bilgilerini Blockchain adresine yüklerse onu oradan kaldırması çok zordur ve birçok siber saldırgan bu bilgilerle kişiyi büyük zarara uğratabilir.
- Güncellemelere özen göstermelisiniz. DApps'lerde yapılan birçok güncelleme güvenlik bakımından yeni düzenlemeler içerir. Bu güncellemeler sayesinde güvenlik düzeyinizi artırmış olursunuz.
İşim İçin