Beklentilerin Gücü: Pygmalion Etkisi Nedir, Nasıl Çalışır?

Beklentileriniz mi gerçekliği yoksa gerçeklik mi beklentilerinizi şekillendirir? Beklentiler ve gerçeklik arasındaki ilişki, uzun yıllar boyunca birçok araştırmanın konusu oldu. Olumlu veya olumsuz beklentilerin iş, okul ve özel hayatınıza çeşitli etkileri var. Özellikle eğitimcilerin ve işverenlerin ilgisini çeken bu konuda Pygmalion etkisi denen kuram öne çıkıyor. Pygmalion etkisine göre beklentiler ve gerçeklik arasındaki ilişki karşılıklı. Beklentilerin gerçeklikle ilişkisi hakkında daha detaylı bilgi edinmek istiyorsanız gelin, psikoloji ve sosyoloji alanlarının üzerinde çalıştığı bu kuramı birlikte inceleyelim.

Pygmalion Etkisi Nedir?

Kurama ismini veren Pygmalion, Yunan mitolojisinde kendi yaptığı heykele âşık olan heykeltıraşın ismi. Peki, Pygmalion etkisi ne demek? Pygmalion etkisi, beklentilerin karşılıklı ilişkilerde doğurduğu olumlu veya olumsuz sonuçlara dair gözlemlenen bir olgu. Bu kurama göre çevresinden olumlu geri dönüş alan kişiler bilinçaltında kendilerinin gerçekten iyi olduğuna inanır. Böylece çalıştığı alanda gayretini artırarak daha iyi performans göstermeye başlar. 

Pygmalion Etkisinin Kökenleri

Beklentilerin performansa olan etkisiyle ilgili araştırmalar yapan Psikolog Robert Rosenthal ve Lenore Jacobsen, teorilerini 1968'de test etmeye karar verir. Kaliforniya'da bir okulda temsilî zekâ testi yaparlar. Bu test sonucunda diğer öğrencilerden daha iyi performans göstermesi beklenen öğrencilerin listesini sınıf öğretmenlerine verirler. Yıl sonunda testi tekrarladıklarında bu listedeki öğrencilerin gerçekten hem ilk sonuçlarına göre hem sınıf arkadaşlarına göre daha iyi notlar aldığı görülür. 

Teoriye göre takdir gördüklerini düşünen öğrenciler daha çok çalışır ve başarılı olur. Rastgele seçilen öğrencilerde araştırma boyunca görülen olumlu sonuçlar, Pygmalion etkisinin psikoloji ve sosyolojide kabul görmesindeki etkenler arasında. 

Beklentiler Başarımızı Nasıl Etkileyebilir?

Çevrenizdeki insanların size karşı tavırları ve sizden beklentileri, kendinize olan güveni ve inancı çoğu yönden etkiler. Karşılıklı ilişkilerdeki etkileşimi inceleyen Rosenthal ve Jacobsen, daha iyi performans göstermesi beklenen öğrencilerin daha iyi sonuçlar almasındaki olası etkenleri ikiye ayırır: 

• İlk ihtimal, öğrencilerin öğretmenlerinin onlara ayrıcalıklı ve özel olduklarını söylemesinden gerçekten etkilenmesi. Kendilerine olan güvenlerini pozitif yönde etkileyen bu durum, muhtemelen birçoğunu daha çok çalışmaya, dersi daha iyi dinlemeye sevk ediyor. Bu yönüyle Pygmalion etkisi için kendini gerçekleştiren kehanet denebilir. Öğrenci, yılı daha iyi bitireceğine dair kehaneti duyduğunda buna inanır, daha çok çalışır ve kehanet gerçekleşir.
• İkinci ihtimal, öğretmenlerin Pygmalion etkisinin altında kalması. Aslında öğrencilerin çalışma veriminde hiçbir değişiklik olmayabilir. Bunun yerine zekâ testi, ayrıcalıklı öğrenci gibi kavramlarla heyecanlanan öğretmenler daha çok çaba harcayabilir. Örneğin normalde öğrencilerin sorularını geçiştiren bir öğretmen, daha iyi olduğu düşünülen öğrenciden soru aldığında daha detaylı cevap verir. Böylece öğrencinin çalışmasında hiçbir fark olmasa da öğretmenin daha iyi performans göstermesiyle öğrencinin notları yükselir.

Bireysel Olarak Pygmalion Etkisi: Kişisel Gelişim ve Başarı

Karşılıklı etkileşimlerde kimin kimi nasıl etkilediği tam olarak bilinmiyor. Yine de sayısal veriler ışığında olumlu beklentinin olumlu sonuçlar doğurduğu görülebilir. Bu durumda Pygmalion etkisiyle kimlik algısı ve kişinin kendini toplumda konumlandırdığı yer şekillenebilir. Beklentilerin kişiler üzerindeki etkisine dair örnekleri şöyle verebiliriz:

• Çevresi tarafından sevilen, iyi nitelikleri vurgulanan, insanlardan iyi geri dönüşler alan bir insan, genellikle kendisini başarılı ve iyi birisi olarak görmeye yatkın olur. Bu durum, kişinin toplumda iyi olarak tanımlanan hareketleri yapmasına ve daha iyi bir insan olma isteğine katkıda bulunur. İyi olduğu düşünülen insanların daha iyi olma çabası, Pygmalion etkisinin örneği olarak verilebilir.
• Eğitim hayatında, öğretmenleri ve akranları tarafından kendisine karşı yüksek beklenti beslendiğine inanan kişi; zorluklar karşısında daha dirençli, kendi hatalarına karşı daha yapıcı ve eleştiriye daha açık olabilir. Bu nitelikler, kişinin kendisine hayatın çoğu alanında yardım edebileceği gibi genel performansına da olumlu şekilde yansır. Bu durumda Pygmalion etkisinin kehaneti gerçekleşebilir.
• Pygmalion etkisi tam tersi şekilde de gerçekleşebilir. Kendisinden olumsuz durumlar beklendiğini düşünen insanlar, olumsuz yönlerinin varlığına inanıp daha iyi olmak için hiçbir çaba göstermeyebilir. Bu durumda kişilerin başarısız olma ihtimali artar.
• Çoğu durumda toplumsal beklentilerin performansı etkilemesi için ayrımcılığa maruz kalmak gerekmeyebilir. Ayrımcılıkla karşılaşma düşüncesi bile başarıyı etkileyebilir. Örneğin bir araştırmada, matematik sınavlarında katılımcılardan cinsiyet belirtmeleri istendiğinde kadın öğrencilerin daha düşük not aldığı gözlemlendi.

Bireysel Düzeyde Pygmalion Etkisinin Olumsuz Sonuçlarından Nasıl Kaçınılır?

Pygmalion etkisinin olumsuz sonuçlarından bireysel olarak kaçınmak için yapabilecekleriniz arasında şunlar var:

• Güçlü bir kimlik algısına sahip olmak: Varoluşsal sancılar yaşadığınız durumlarda kendinize sık sık sorduğunuz "Ben kimim?" sorusuna net bir cevabınız olmayabilir. En azından neyi sevip sevmediğinizi, ikili ilişkilerde ve toplumsal hayattaki kırmızı çizgilerinizi bilmek oldukça önemli. Bu şekilde güçlü kimlik algısına sahipseniz çevrenizdeki insanların sizin hakkınızda kötü düşünceleri davranışlarınızı etkilemez. 
• Kişilik ve davranış arasındaki farkı ayırt etmek: Bazen iyi insanlar da hata yapabilir ve uygunsuz şekilde davranabilir. Olumsuz durumun çığ gibi büyümesini engellemek için bu hatayı yapma hakkına sahip olduğunuzu kendinize hatırlatın. Yalnızca yaptığınız hatalardan oluşmadığınızı bilmek, kendiniz hakkında kötü düşünmenizin önüne geçebilir. 
• Eleştiriye açık olmak: Eleştiri ve olumsuz geri dönüşe karşı aşırı hassas olmak sizi mükemmeliyetçiliğe ve eylemsizliğe götürebilir. "Nasılsa başaramayacağım, neden çabalayayım?" diye düşünme tuzağına düşmemek adına bazı eleştirilere açık olmakta fayda var. Kendinizin fark edemeyeceği davranışlarınızı bazen çevrenizdekiler eleştirebilir. Böyle durumlarda objektif bir gözle kendinizi değerlendirmek, hem kişisel gelişiminize hem çevrenize karşı bakış açınıza pozitif yönde katkı sağlar.
• Örüntülerin farkına varmak: Hedeflerinizde veya günlük hayatınızda sık sık yanılgıya düşebilirsiniz. Tekrar eden hataların aslında davranış örüntüsü oluşturduğunun farkına varmak ve bu durumun sebebini sorgulamak iyi bir fikir olabilir. Örüntünün arkasında yatan sebepler arasında, sizden beklenenlerin davranışlarınıza yansıdığını görebilirsiniz. 

Sosyolojik Olarak Pygmalion Etkisi

Pygmalion etkisi, sosyolojik anlamda pek çok sonuç doğurabilir. Toplumsal normlar ve genellemeler, belli gruplar üzerinde olumlu ya da olumsuz davranışlara sebep olabilir. Buna dair örnekler şöyle sıralanabilir:

• Pedagog Håkan Jenner, 2011 yılında yayımladığı makalesinde, alkol bağımlıları ve onları tedavi eden psikologlar arasında Pygmalion etkisinin görüldüğünü ortaya koyar. Araştırmasına göre psikologların da hastalarına karşı çeşitli yargıları olabilir. İstatistiksel olarak terapistlerinden iyileşme ihtimalinin yüksek olduğuna, güçlü insanlar olduğuna dair geri dönüş alan ve buna inanan hastalar, alkol bağımlılığını yenmede diğerlerine göre daha başarılı olur.
• 2013 yılında yapılan bir araştırmaya göre ABD'de yenidoğan ve anne ölümleri, beyaz olmayan kadınlar arasında daha yaygın. Bu gruplarda hamilelik süresince yapılan doktor görüşmeleri daha az olduğu için problemleri saptamak gecikiyor. Sağlık alanında Pygmalion etkisine örnek olarak gösterilen bu istatistik şu anlama geliyor: Doktorlar, beyaz kadınların sağlık sorunlarını daha erken tedavi ederek daha uzun yaşamalarını sağlarken onların daha sağlıklı ve güçlü olduğuna dair beklentilerini destekliyor. 

Toplumsal Düzeyde Pygmalion Etkisinin Olumsuz Sonuçlarından Nasıl Kaçınılır?

Pygmalion etkisinin olumsuz etkilerinden sosyolojik düzeyde kaçınmak için yapabilecekleriniz arasında şunlar var:

• Farkındalığı artırın: Farkındalık, çok önemli bir adım. Dünya çapında ırkçılık, cinsiyet ayrımcılığı gibi davranışlar görülüyor. Bu tip davranışların kişiyle ilgisi olmadığını, toplumsal algıyla ilgili olduğunu kendinize hatırlatın. 
• Çevrenizi uyarın: Çevrenizde olumsuz davranışlara maruz kalan insanları bu konuda bilgilendirebilirsiniz. İş yerinde, okulda veya görev aldığınız herhangi bir yerde beklentilerin doğurduğu sonuçları insanlara anlatabilirsiniz. 
• Kişisel algılamaktan kaçının: Bazen çevrenizdeki insanların geçmiş tecrübeleri veya kişiliği, size olan davranışları ve beklentilerini etkileyebilir. Bu durumda kendinizde hata aramak yerine olumsuz beklentilerin karşınızdaki insanların hisleriyle ilgili olabileceğini düşünmeye çalışın. 

İş Hayatında Pygmalion Etkisi

Bireysel hayatı her açıdan etkileyebilen beklentiler, iş hayatındaki beklenti ve başarı ilişkisinde rol oynar. İş hayatında Pygmalion etkisi örneklerini şöyle sıralayabiliriz:

• Yüksek beklentilere sahip bir lider, takımının performansını doğrudan etkileyebilir. Takım liderinin çalışanlara olumlu yaklaşımı, planlama ve iş bölümünde onlara kendilerine güvendiğini ve takımdan iyi bir sonuç beklediğini göstermesi, çalışanların işe daha sıkı sarılmasını sağlar.
• Sözlü geri dönüş kadar jest ve mimikler de çalışana verilen değeri hissettirebilir. Hatalara ve sorulara karşı hoşgörülü tavır, çalışanların yetiştirilmesine verilen değer, iletişime açık ve olumlu yaklaşım çalışanların iş performansını artırır. 
• Rosenthal ve Jacobsen deneyindeki öğretmen örneği gibi iş hayatındaki yöneticiler de kendi beklentilerinden etkilenebilir. Çalışanların değerlendirilmesi ve ödüllendirilmesi gibi aşamalarda liderler daha başarılı olduğunu düşündükleri çalışanlara karşı daha cömert olabilir. Bu sebeple işverenlerin Pygmalion etkisinden haberdar olup kendi davranışlarını değerlendirmeleri oldukça önemli.
• İş hayatında bu etkinin en açık örneklerinden biri 1961 yılında bir sigorta şirketi sahibi Alfred Oberlander'ın stratejisinde görülür. Çalışanların tamamen performanslarına göre ayrıldığı bir sistem kullanan Oberlander, en iyi yöneticileri en iyi çalışanlarla eşleştirir. Sonuç olarak bu takımlarda verimin arttığını ancak en kötü takımlarda verimin ciddi oranda düştüğünü görür.

İş Hayatında Pygmalion Etkisinin Olumsuz Sonuçlarından Nasıl Kaçınılır?

İş hayatında Pygmalion etkisinin olumsuz yönlerinden kaçınmak için alabileceğiniz bazı önlemler:

• Nesnel değerlendirme ölçütleri kullanın: Çalışanların başarı ve performansının değerlendirilmesinde kullanılan ölçütlerin mümkün olduğunca nesnel olması kendi yargılarınıza kapılmanızı engelleyebilir. Sosyal bilimlerle ilgili alanlarda tamamen nesnel olmak mümkün olmayabilir. Bu durumda, değerlendirmeye birkaç farklı yönetici çağırmak ve adil bir sonuç için çaba göstermek gerekir.
• Çalışanların geri dönüşlerini dikkate alın: İletişime açık iş yerlerinde çalışanlar da üstlerini değerlendirebilir. Herhangi bir adaletsizlik ya da ayrımcılık durumu, gerekli kişilere bildirilebilir. Böyle bir geri dönüş alındığında olabildiğince adil şekilde durum incelenmeli.
• İş yerinde çeşitliliğe ve kapsayıcılığa dikkat edin: İmkânlar dâhilinde ırk, din, dil, cinsiyet anlamında çeşitlilik olan iş yerlerinde, çalışanlar birbirleriyle etkileşim hâlinde olacağı için kendi sosyal tabularını daha kolay yıkabilir. Herkesin birbirine saygı duyduğu, eşit katılım fırsatının verildiği bir kültür oluşturmak iş yaşamında Pygmalion etkisinin olumsuz sonuçlarından kaçınmayı sağlar.
• Dilin gücünü hafife almayın: Çalışanlarınıza karşı kullandığınız dil, ilişkilerde önemli bir rol oynar. Eleştirdiğiniz, olumlu veya olumsuz geri dönüş yaptığınız çalışana mümkün olduğunca karşılaştırma sıfatları kullanmaktan kaçının. Örneğin "Diğerlerinden daha başarılı." gibi ifadeler, çalışanların kendisini sürekli başkasıyla kıyaslamasına sebep olabilir. Bunun yerine karşılaştırma yapmadığınız ifadeler seçerek olumsuz bir durumdan kaçınabilirsiniz.

Pygmalion etkisi, hayatın birçok alanında görülebilen ve pek çok kişi tarafından etkilenilen bir olgu. Hem olumlu hem olumsuz anlamda bir araç olarak kullanılabilen Pygmalion etkisi, kişilerin kendini algılama biçimini şekillendirir. Bu durum, kişilerin birbirlerine karşı düşünce ve beklentilerinin önemini gösterir. Siz de isteğiniz ve amacınız doğrultusunda kendinizden ve çevrenizden gelecek beklentileri yönetebilirsiniz. İyi bir analizle oluşturacağınız hedefler, Pygmalion etkisini bireysel ve toplumsal hayatta olumlu yönde kullanmanızı sağlar.